Owoce jesieni

Berberys zwyczajny (Berberis vulgaris)

Owoce berberysu (twarde, podłużne czerwone jagódki o cierpkim i kwaśnym smaku) są bogatym źródłem witaminy C (80 mg w 100 g). Zawierają też alkaloidy, kwasy organiczne, cukry, pektyny, garbniki, sole mineralne. Odwar z owoców berberysu korzystnie wpływa na przemianę materii, działa moczopędnie i lekko przeczyszczająco. Stosuje się go przy przeziębieniu i gorączce, zaś herbatkę na wzmocnienie odporności organizmu. Berberys zalecany jest przy niestrawności, zapaleniu przewodów żółciowych i kamicy żółciowej, wspomagająco na poprawę pracy wątroby. Nieznacznie zwiększa krzepliwość krwi i uszczelnia naczynia krwionośne.

W kosmetyce maseczki w owoców berberysu pomocne są przy przebarwieniach skóry, trądziku i siniakach.
Ze świeżych owoców można przyrządzać różne przetwory, a suszone dodawać do sosów, mięs i ryb.

Dereń właściwy
(Cornus mas)
Owoc to podłużny pestkowiec wiśniowego koloru o cierpkim smaku. Zawiera minerały (żelazo, potas, wapń, fosfor, magnez, cynk, miedź, mangan), beta-karoten, flawonoidy, kwasy organiczne (jabłkowy i chinowy), pektyny, garbniki, cukry, przeciwutleniacze oraz witaminy: C, P, A. Wykazuje działanie przeciwzapalne i ściągające. Stosowany jest w dolegliwościach żołądkowych (m.in. kolkach), przy biegunkach, zaburzonej przemianie materii, nadwadze, przy zaburzeniach układu moczowego oraz w leczeniu anemii. Nalewka z owoców obniża gorączkę, pomaga zwalczyć przeziębienie oraz podnosi odporność organizmu. Okłady z odwaru z owoców derenia kładzione na czoło łagodzą migreny. Współcześni badacze dowiedli, że antocyjany obecne w dereniu działają przeciwnowotworowo, zapobiegają rozwojowi stanów zapalnych w organizmie oraz zwiększają wydzielanie insuliny. Z owoców derenia można przyrządzić dżemy, konfitury, syropy, soki, likiery i nalewki lub dodawać je do sosów i innych potraw.
 
Dzika róża
(Rosa canina)
Owoc rośliny pomaga zwalczyć przeziębienie i grypę, dzięki bardzo dużej dawce witaminy C – ma jej 20–30 razy więcej niż cytryna! Zawiera także karotenoidy, flawonoidy, garbniki, kwasy organiczne, ksantofile, cukry, pektyny, witaminy B1, B2, E, K i P oraz sole mineralne. Wzmacnia odporność, działa przeciwzapalnie, rozszerza i wzmacnia naczynia krwionośne, pomaga w utrzymaniu prawidłowego poziomu cholesterolu we krwi. Silne przeciwutleniacze wykazują działanie rozkurczowe, żółciopędne, pomocne są przy dolegliwościach ze strony układu moczowego, kamicy nerkowej i żółciowej. Najnowsze badania potwierdzają, iż dzika róża, dzięki obecnemu przeciwzapalnemu związkowi – GOPO® (galaktolipid), zmniejsza objawy choroby zwyrodnieniowej stawów – łagodzi ból i poprawia ruchomość stawów. Posiada także właściwości kosmetyczne: nawilżające, zmiękczające, wygładzające, rozjaśniające skórę. Zapobiega też przebarwieniom, plamom pigmentacyjnym, a nawet piegom. W kuchni z owoców (po oczyszczeniu z pestek) można przyrządzić konfitury, dżemy, galaretki, soki, syropy, nalewki oraz herbatkę na przeziębienie.

Jarząb pospolity
(Sorbus aucuparia L.)
Współczesne badania wykazały, że owoce jarzębu to doskonałe źródło witaminy C (35–45 mg w 100 g), A, PP, K, witamin z grupy B, beta-karotenu oraz składników mineralnych: potasu, sodu, magnezu, miedzi. Obecne są w nich też kwasy organiczne, antocyjany, flawonoidy, garbniki, pektyny i cukry. Beta-karotenu mają 2 razy więcej niż marchewka, dzięki czemu poprawiają ostrość widzenia oraz chronią i wzmacniają przeciążone oczy, np. zmęczone pracą przy komputerze. Napar z owoców działa moczopędnie, jest zalecany przy kamicy nerkowej i pęcherzowej. Korzystnie wpływa też na układ pokarmowy, schorzenia wątroby, nieżyt żołądka, serce. Owoce pomagają uzupełnić niedobór witamin, wspomagają leczenie anemii, uszczelniają naczynia krwionośne, obniżają ciśnienie, wspomagają leczenie cukrzycy i miażdżycy tętnic.

Medycyna ludowa zaleca spożywanie jarzębiny w okresie „babiego lata”, aby wzmocnić organizm i nie chorować zimą. Kosmetologia także korzysta z antybakteryjnych, oczyszczających i ściągających właściwości owoców (kremy, żele, balsamy, szampony itp.). Możemy je także wykorzystać w kuchni, m.in. do produkcji soków, syropów, musów, dżemów, marmolad, powideł, kompotów, galaretek, herbatek ziołowych, naparów, likierów, a nawet dodawać do mięs.

Głóg jednoszyjkowy
(Crataegus monogyna)
i Głóg dwuszyjkowy
(Crataegus oxycantha)
Owoce głogu (jednoszypułkowego– podłużne jednopestkowce z brązowym odcieniem, dwuszypułkowego – jasnoczerwone, kuliste o dwóch lub trzech pestkach) zawierają flawonoidy, procyjanidy, kwasy organiczne, garbniki, gorycze, fitosterole, olejek eteryczny, witaminę C, witaminy z grupy B, prowitaminę A, sole mineralne: magnez, żelazo, wapń, potas, mangan, kobalt, glin, krzem oraz alkohol cukrowy – sorbitol. Naukowcy potwierdzili, że głóg wspomaga pracę serca i układu krążenia (preparaty z jego udziałem poprawiają pracę mięśnia sercowego poprzez zwiększenie siły skurczu mięśnia sercowego, zwiększają przepływ wieńcowy, zmniejszają opór naczyniowy oraz wydłużają czas refrakcji), obniża poziom cholesterolu i trójglicerydów we krwi, działa ochronnie na wątrobę. Posiada właściwości relaksujące i odprężające, herbatki z głogu są zalecane dla osób cierpiących na bezsenność. Działa moczopędnie – korzystnie wpływa na nerki, pomaga je oczyścić z piasku i kamieni, zmniejsza obrzęki wywołane zastojem płynów. Substancje zawarte w głogu hamują proces starzenia się skóry, działają ściągająco i tonizująco oraz wzmacniają ścianki naczyń krwionośnych. Nie powinno się jednak spożywać owoców głogu w formie surowej – lepiej przygotować z nich konfitury, dżemy, nalewki, likiery, galaretki, a z suszonych można przyrządzić zdrową herbatkę.

Rokitnik zwyczajny
(Hippophae rhamnoides)
Owoce to pomarańczowe, małe, kwaśne kulki o delikatnym, ananasowym aromacie. Zawierają witaminy: C, E, P, witaminy z grupy B, karotenoidy, kwas askorbinowy, kwasy organiczne (jabłkowy, cytrynowy, winowy), nienasycone kwasy tłuszczowe, antocyjany, flawonoidy, fosfolipidy, sterydy, garbniki, pektyny, cukry i sole mineralne, m.in. azot, fosfor, żelazo, mangan, bor, wapń i krzem. Działają przeciwzapalnie, przeciwbólowo, osłaniająco, regenerująco, bakteriobójczo.

Zalecane są przy biegunce, przeziębieniu, gorączce, w stanach zapalnych, w leczeniu choroby wrzodowej żołądka. Świeży sok z owoców rokitnika i inne przetwory wzmacniają naczynia włosowate, obniżają poziom „złego” cholesterolu LDL, pomagają w chorobie nadciśnieniowej. Wzmacniają organizm i chronią przed działaniem wolnych rodników, łagodzą dolegliwości reumatyczne – ból, sztywnienie i ograniczenie ruchomości stawów.
Odwar z gałązek i owoców stosuje się wewnętrznie i zewnętrznie przy wypadaniu włosów. Z owoców można sporządzić maseczki regenerujące i poprawiające wygląd skóry. W kuchni wykorzystywane są do produkcji soków, galaretek, marmolad i konfitur.

Tarnina
(Prunus spinosa L.)
Tarnina, zwana śliwą tarniną lub tarką, ma kwaśne, ciemnogranatowe owoce (nie nadają się do jedzenia surowe, należy je przemrozić) z niebieskawym nalotem, które zbiera się późną jesienią. Zawierają flawonoidy, antocyjany, fitosterol, garbniki, kwasy organiczne, prunazynę, pektyny, cukry, gumy, woski, składniki mineralne: wapń, potas, magnez oraz witaminę C. Związki flawonowe obniżają ciśnienie krwi, dbają o odpowiedni poziom cholesterolu, uszczelniają naczynia włosowate i ograniczają tworzenie się zakrzepów w naczyniach krwionośnych – chronią przed miażdżycą i chorobami serca. Wykazują działanie przeciwzapalne i antybakteryjne, spowalniają ruchy robaczkowe jelit oraz pomocne są w leczeniu nieżytów żołądka i biegunki.
Odwar z suszonych owoców działa zapierająco, a sok przeczyszczająco. Płukanie sokiem pomaga w schorzeniach gardła, dziąseł i śluzówki jamy ustnej.
Przemrożone owoce można spożywać surowe, wykorzystać do marmolad, dżemów, kompotów, galaretek. Nadają się też produkcji nalewek, win i likierów.

Przepisy

Ze wszystkich owoców można sporządzać odwary, napary i herbatki.

Odwar z owoców suszonych

7–8 jagód tarniny zalać szklanką wody i zagotować, a potem trzymać na małym ogniu, póki nie wyparuje około 1/3 płynu. Resztę odcedzić i pić taką porcję 3 razy dziennie, 20–30 minut przed posiłkiem.
Sok z tarniny
W pełni dojrzałe, zdrowe owoce należy starannie umyć i razem z cukrem do smaku wrzucić do sokoparownika. Uzyskanym sokiem napełnić podgrzane butelki, szczelnie zamknąć i chłodzić w pozycji leżącej. Przechowywać w ciemnym, chłodnym miejscu.
Uwaga! Sok wyciskany na zimno nie nadaje się do konserwacji, należy więc pić go natychmiast – zwykle po lekkim chociaż dosłodzeniu, bo jest bardzo kwaśny. Za to orzeźwiający i aromatyczny, najlepszy po lekkim schłodzeniu.
Sok z rokitnika
Kilogram owoców (zebranych po przymrozkach), około kilograma cukru
Owoce zasyp cukrem, odstaw na 10 godzin. Następnie doprowadź do wrzenia i gotuj na małym ogniu przez 25 minut. Przecedź sok i wlej do butelek. Przechowuj w ciemnym i chłodnym miejscu.
Sok z dzikiej róży
2 kg owoców dzikiej róży,
około 1 kg cukru, 0,5 l wody
Owoce dzikiej róży dokładnie opłucz, usuń ogonki. Następnie rozetnij owoce na pół, usuń pestki. Owoce rozdrobnij, wsyp do rondla, dodaj cukier i wodę. Odstaw na
10–12 godzin pod przykryciem. Następnie całość zagotuj, po czym przecedź przez
gęste sitko lub gazę. Gorący sok rozlej
do buteleczek, szczelnie zakręć i pasteryzuj 8–10 minut. Przechowuj w chłodnym i ciemnym miejscu.
Agnieszka Bożek
Korzystałam m.in. z:
A. Ożarowski, W. Jaroniewski, Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie, IWZZ Warszawa 1987.
M.E. Senderski, Zioła w leczeniu dolegliwości i chorób układu trawiennego oraz wątroby i trzustki,
Podkowa Leśna 2009.
Rośliny lecznicze. Atlas, Warszawa 1993.
Leksykon ziół, Dragon, Bielsko-Biała 2016.