Kwiaty czarnego bzu

W Europie w XIX w. i na początku XX w. czarny bez nazywano „chłopską apteczką”, gdyż napar z jego kwiatów stosowano na wsiach na wszelkie dolegliwości.

Bez czarny (Sambucus nigra) zwany bzem lekarskim, bzowiną, bzem białym, bzem aptecznym to krzew z rodziny przewiertniowatych (Caprofoliaceae), osiągający do 10 m wysokości. Występuje w całej Europie, w Azji Zachodniej i Ameryce Północnej i w Polsce. Porasta zarośla, parki, skraje lasu, przydroża, rumowiska. Posiada nieparzyste, pierzaste liście składające się z 5 do 7 mniejszych listków. Kwiaty ma białe, pięciopłatkowe, zebrane w baldachokształtne kwiatostany o średnicy 10–20 cm. Mają one charakterystyczny, przyjemny, mdły zapach i słodko-kwaśny, delikatnie korzenny smak. Owocem jest czarno-fioletowa jagoda.

Kwiaty należy zbierać w maju i na początku czerwca, najlepiej przed południem po obeschnięciu rosy. Ścina się całe baldachy, które później suszy rozłożone w zacienionym, przewiewnym miejscu. Dojrzałe owoce zrywa się w sierpniu i we wrześniu.

Kwiaty zawierają olejki lotne flawonoidy, kwasy organiczne, kwasy fenolowe, garbniki, śluzy, saponiny triterpenowe, sterole, sole mineralne (magnez, potas, wapń, sód, cynk, fosfor) oraz witaminy z grupy B i witaminę C.


Właściwości i zastosowanie
Wewnętrzne

Zwalczają przeziębienie i gorączkę
Napar z kwiatów bzu czarnego wzmacnia układ immunologiczny, zalecany jest w przypadku infekcji górnych dróg oddechowych, m.in. przeziębień, grypy, anginy, zapalenia migdałków i krtani. Należy go pić przy pierwszych objawach infekcji: bólu gardła, dreszczach i gorączce, gdyż działa napotnie. Ułatwia też odkrztuszanie zalegającej wydzieliny śluzowej w drogach oddechowych. Można również stosować płukanki i inhalacje z odwaru przy przewlekłych nieżytach dróg oddechowych i uporczywym kaszlu. Napary są pomocne też przy katarze siennym, np. podczas pylenia traw, oraz przy astmie.

Oczyszczają i wspomagają trawienie
Napary z kwiatów działają moczopędnie, pomagają usunąć z organizmu szkodliwe produkty przemiany materii, m.in. toksyny. Pomocne są przy infekcjach układu moczowego oraz w kuracjach odtruwających i przeciwzapalnych. Flawonoidy i fitosterole obecne w zielu działają korzystnie w terapii wspomagającej przerost gruczołu krokowego. Napar z kwiatów zalecany jest też przy zaburzeniach trawienia, zaparciach; korzystnie wpływa na przemianę materii.

Na poprawę krążenia, reumatyzm
i choroby stawów
Wodne wyciągi z kwiatów bzu czarnego poprawiają krążenie krwi, gdyż uszczelniają i wzmacniają naczynia krwionośne oraz rozszerzają naczynia wieńcowe. Napary zaleca się przy reumatyzmie, a także w przypadku obrzęków i zapalenia stawów.

Zewnętrzne

Dla zdrowia
Ze względu na właściwości przeciwzapalne napar z kwiatów stosuje się jako
płukankę przy stanach zapalnych jamy
ustnej i gardła, okłady zaś pomocne są w zwalczaniu zapalenia spojówek, cieni i obrzęków pod powiekami.

Dla urody
Czarny bez znalazł zastosowanie także w kosmetyce, gdyż łagodzi stany zapalne skóry, trądzik, zmiękcza i złuszcza skórę. Ciepłe okłady z naparu z kwiatów zalecane są przy wypryskach i trudno gojących się ranach. Kąpiel z dodatkiem kwiatów zawierających flawonoidy i kwasy organiczne działa przeciwzapalnie, przeciwobrzękowo i lekko wybielająco skórę.

W kuchni
Kwiaty (po obróbce termicznej) można dodawać do sałatek, omletów, ciast oraz orzeźwiających napoi i nalewek. Aromatyzuje się też nimi dżemy. Usmażone w cieście naleśnikowym stanowią smaczne danie.

Przepisy

Napar2 łyżeczki suszonych kwiatów zalać szklanką wody i parzyć pod przykryciem przez 15 minut. Pić napar trzy razy dziennie, dopóki nie spadnie gorączka.

Odwar
Łyżka kwiatów czarnego bzu,
szklanka wody
Kwiaty zalać szklanką zimnej wody i doprowadzić ją do wrzenia. Następnie gotować jeszcze przez 5 minut na małym ogniu. Przecedzić. Pić 2–3 razy dziennie po 1/3 szklanki lub stosować jako okłady, płukanki i do kąpieli.

Tonizująca woda
500 g świeżo zerwanych kwiatów czarnego bzu, litr wody mineralnej, cytryna
Kwiaty oberwać z baldachów i zalać wodą, dodać sok z cytryny. Gotować na małym ogniu przez 4 minuty. Pozostawić do wystygnięcia (10 godzin). Przecedzić, przelać do butelek z ciemnego szkła.

Olej do pielęgnacji ciała
6 świeżych kwiatostanów, 500 ml oliwy z oliwek lub innego oleju
Kwiaty zalać oliwą z oliwek i podgrzewać w kąpieli wodnej przez 3 minuty. Zostawić do wystygnięcia, a następnie odcedzić kwiaty. Oliwę stosować jako balsam po kąpieli.

Kąpiel Kleopatry
Kleopatra, piękna władczyni Egiptu, nie dysponowała współczesną wiedzą na temat właściwości bzu czarnego, ale dostrzegła dobroczynne właściwości jego kwiatów i użyła ich do… kąpieli! Dodając do nich mleko stworzyła wspaniały kosmetyk. Do wanny napełnionej ciepłą wodą dodać napar z kwiatów i mleko.

Przepisy kulinarne
Kwiaty bzu w cieście
5 kwiatostanów, ciasto naleśnikowe:
2 jajka, 2 szkl. mleka, ok. 1 szkl. mąki
Kwiaty wypłukać w wodzie z octem, otoczyć w cieście naleśnikowym. Usmażyć. Podawać z miodem.

Dżem truskawkowo-bzowy
Kilogram truskawek, 300 g cukru,
opakowanie pektyny, 10 kwiatostanów bzu czarnego, 3 łyżki soku z cytryny
Truskawki opłukać, odszypułkować, pokroić w ćwiartki, zasypać cukrem. I odstawić. Kiedy owoce puszczą sok, dodać sok z cytryny oraz kwiatostany dzikiego bzu. I gotować. Gdy dżem osiągnie odpowiednią konsystencję, wyłowić kwiaty bzu i dodać pektynę. Gorący dżem przełożyć do słoików.

Napój orzeźwiający
3 łyżki syropu z kwiatów, litr wody mineralnej lub przegotowanej, listki mięty, kostki lodu.
Wymieszaj wszystkie składniki w dzbanku.
 

UWAGA!

Nie spożywamy surowych kwiatów i owoców czarnego bzu, ponieważ zawierają sambunigrynę (glikozyd cyjanogenny), który można zneutralizować pod wpływem obróbki termicznej, jak również podczas suszenia!

Agnieszka Bożek
Korzystałam m.in. z:
Senderski M.E., Prawie wszystko o ziołach
i ziołolecznictwie, Podkowa Leśna 2015.
A. Skarżyński, Zioła czynią cuda, Agencja Wydawnicza Comes, 1994r; Atlas ziół, Dragon, Bielsko-Biała 2010.