Wielkanocne zioła i kwiaty

Towarzyszą obrzędom związanym z Wielkim Tygodniem i Wielkanocą. Obecne były podczas ostatniej drogi Jezusa, znajdują się zatem na wielu obrazach przedstawiających jego męczeństwo.

Czytamy o nich w Księdze Rodzaju i Psalmów. Wielkiemu Tygodniowi przypisane są przede wszystkim gałązki palmowe, symbolizujące wjechanie Jezusa do Jerozolimy. A czerwone róże, gerbery, irysy i goździki obrazują jego cierpienie, ukrzyżowanie i śmierć.

Goździki jak gwoździe, irysy jak dzida

Słowo „goździk” – dianthus – pochodzi od greckiego „dios” – bóg i „anthos” – kwiat, czyli oznacza „boski kwiat”. Jego czerwona barwa i kształt przypominający gwóźdź uważane są od dawna za znak męczeństwa Jezusa. Kwiaty te pojawiają się na wielu obrazach przedstawiających także Matkę Boską z dzieciątkiem. Takie wizerunki cechuje zwykle nastrój smutku i powagi. Czy matka już wówczas przeczu- wała, jaki los spotka jej syna? Częsta obecność goździka jest niewątpliwie zapowiedzią jego męczeńskiej śmierci. A i nasiona kwiatu w kształcie igieł kojarzą się z jego męką i są jej symbolem. Z kolei irysy uważano za podobne do dzidy, która przekłuła bok Jezusa, natomiast ich fioletowa barwa nasuwa myśl o żałobie po jego śmierci.

Zioła Ostatniej Wieczerzy

Na wielu obrazach przedstawiających scenę ukrzyżowania widać też mniszek lekarski. Używali go Żydzi do paschy, dlatego przypominać miał także o czasie Ostatniej Wieczerzy, poprzedzającej pojmanie Jezusa. Niektórzy malarze przedstawiali też Chrystusa, który w jednej ręce trzyma kielich, a drugą wkłada do naczynia z nasionami krzyżownicy gorzkiej górskiej. Zioło to ze względu na gorzki smak, nazwę i kształt łodyg oraz kwiatów również odsyła do bólu Jezusa. Zakwita w czasie Wielkiego Tygodnia.

Passiflora, czyli męka na krzyżu

Passiflora, czyli męczennica to kwiat ściśle związany z samym ukrzyżowaniem Jezusa. Ma bardzo charakterystyczną budowę. Dno kwiatowe jest krążkowate i silnie rozwinięte, kielich pięciodziałkowy, korona również pięciopłatkowa, a przykoronek złożony z trzech okółków. We wnętrzu znajduje się pięć pręcików otaczających jeden słupek posiadający trójdzielne znamię. Nazwa passiflora pochodzi od łac. passio – cierpienie, flos – kwiat. Takie miano nadali jej misjonarze, którzy odkryli tę roślinę w Ameryce Południowej w XVIII wieku. Wygląd rozwiniętego kwiatu passiflory skojarzył im się bowiem z sylwetką rozciągniętą na krzyżu. Szyję słupka zinterpretowali jako ramię krzyża, a jego trójdzielne znamię jako trzy gwoździe, którymi Jezusa przybito do krzyża. Pięć pylników odnieśli do pięciu ran Jezusa. Według nich postrzępiony przykoronek jest łudząco podobny do korony cierniowej. A pięć płatków i pięć działek kielicha uznali za odpowiadające liczbie apostołów, wyjąwszy Piotra i Judasza.

Pięciornik jak pięć ran, róże jak krew

Z Jezusem na krzyżu kojarzy się również pięciornik. Ma on pięć żółtych płatków – każdy z nich odnosi się do jednej z ran zadanych Jezusowi (dwie rany na stopach, dwie na rękach i piąta w serce). Kwiat ten często pojawia się na obrazach przedstawiających ukrzyżowanie.

Symbolem krwi męczonego Jezusa były czerwone róże, najczęściej odmiany o koronie pięciopłatkowej. Ich liczba w widoczny sposób nawiązywała podobnie jak płatki pięciornika do pięciu ran ukrzyżowanego. Uważano, że kwiat ten jest odzwierciedleniem jego czystej miłości do ludzi, za których umarł. Ponadto umieszczanie na obrazach przedstawiających Chrystusa róż z kolcami odnosi się do korony cierniowej kaleczącej jego skronie.

Bukszpan, babka, mak

Są jeszcze i inne zioła związane z czasem Wielkanocy. Fiołki, bodziszek i przetacznik ze względu na swój fioletowy lub liliowy kolor towarzyszyły Jezusowi podczas jego drogi krzyżowej. Babka lancetowata, której kształt liści przypomina włócznię, kojarzy się z momentem zadania śmiertelnego ciosu. Mniszek lekarski w scenach ukrzyżowania usytuowany jest zwykle blisko Matki Boskiej, podkreślając w ten sposób jej ból i rozpacz. Uspokajający, a czasem śmiercionośny mak symbolizuje odchodzenie Jezusa i jego sen przed zmartwychwstaniem. Z drugiej strony, ze względu na czerwony kolor jest znakiem jego przelanej krwi. Zaś zawsze zielone liście bukszpanu kojarzone są z odradzaniem się natury i stanowią metaforę wieczności. Dają nadzieję na zmartwychwstanie i przypominają, że życie nie kończy się w chwili śmierci. Jego gałązki są w tym okresie istotnym elementem dekoracyjnym stołów i koszyczków ze święconką. Poza tym z bukszpanu prawdopodobnie był wykonany titulus przybity do krzyża, na którym zawisł Jezus.

Zioła namaszczenia

Po ukrzyżowaniu ciało Jezusa zostało wydane Józefowi z Arymatei, który, by go pochować, zakupił płótno lniane, aloes oraz mirrę. Razem około „siedemdziesiąt pięć funtów wagi”, jak podaje Ewangelia wg św. Jana. Józef wspólnie z Nikodemem namaścił ciało Jezusa leczniczym aloesem, po czym owinął je w płótno i złożył w grobie. Już wówczas aloes znany był ze swoich właściwości przyspieszających gojenie się ran. Użyty przez Józefa, miał znaczenie symboliczne. Zasklepiał bowiem rany ukrzyżowanego.

Kwiaty odradzającego się życia

Wszystkie kwiaty, które zakwitały wiosną, m.in. bratki, konwalie i niezapominajki traktowane były na wsi polskiej jako zwiastuny odradzającego się życia i stały się znakiem zmartwychwstania. Jest wśród nich i cykoria należąca do roślin otwierających swe kwiaty o wschodzie słońca, ponieważ Jezusa w czasach średniowiecza określano jako „Słońce Niezwyciężone”. Podobnie wspomniany pięciornik, którego intensywna żółta barwa kojarzy się z promieniami słonecznymi.

Radość zmartwychwstania wyrażają rośliny w kolorach żółtym i białym. A zatem przede wszystkim narcyzy, często nazywane kwiatami zmartwychwstania Jezusowego i zajmujące ważne miejsce w symbolice chrześcijańskiej. Są znakiem zwycięstwa życia wiecznego nad śmiercią. Dlatego były umieszczane przez starych mistrzów na obrazach przedstawiających powstanie Jezusa z grobu. Często też na malowidłach pojawiają się lilie i forsycje jako symbol wiecznej miłości, konwalie – symbol czystości i szlachetności, a także malwy, które w średniowieczu były znakiem wyba- czania. W odniesieniu do Jezusa są zapowiedzią przebaczenia ludziom na ziemi i obietnicą zbawienia.

Aldona Kowalewska