Zioła pomocne w menopauzie

Istnieje pewna grupa środków roślinnych, które wspomagają organizm w syntetyzowaniu niewielkich ilości hormonów płciowych, gdy ich poziom zaczyna zbyt mocno spadać. Niektóre łagodzą lub eliminują uderzenia gorąca, stany lękowe i depresję, a także inne dolegliwości związane z wahaniami poziomu hormonów i zaburzeniami gospodarki hormonalnej.

Piwonia chińska
(Paeonia lactiflora)
Jest to wieloletnia roślina o pięknych, dużych, kolorowych i pachnących kwiatach, znana większości z nas z ogrodów. Posiada mocno rozgałęziony korzeń, który po wysuszeniu stanowi cenny surowiec zielarski wykorzystywany do łagodzenia wielu schorzeń kobiecych.
Piwonia chińska, jak sama nazwa wskazuje, pochodzi z Azji Południowo-Wschodniej: Chin, Japonii oraz Indii. W południowej Europie można spotkać jej bliską kuzynkę, piwonię lekarską (Paeonia officinalis), dawny, niemal zapomniany już lek na epilepsję, artretyzm, dolegliwości żołądkowe, kaszel i problemy skórne. W tym celu wykorzystywano nasiona, natomiast jej suszone płatki chętnie dodawano do mieszanek ziołowych, by poprawić ich wygląd i zapach.
Chińczycy najczęściej wykorzystują piwonię w leczeniu zaburzeń menstruacyjnych, takich jak zanik okresu czy bolesne miesiączkowanie, ale równie skutecznie pomaga ona walczyć z negatywnymi następstwami starzenia się u kobiet – jest lekiem na demencję, bóle i zawroty głowy oraz problemy krążeniowe. Piwonia rozszerza naczynia krwionośne, co obniża ciśnienie, działa przeciwgorączkowo i przeciwzapalnie, więc zapobiega uszkodzeniom tętnic i odkładaniu się blaszki miażdżycowej oraz kurczy macicę.
Kiedy naukowcy bliżej przyjrzeli się korzeniowi piwonii, odkryli w nim szereg substancji aktywnych, m.in. charakterystyczne dla tego gatunku glikozydy, zwane peonifloryną oraz działające przeciwzapalnie galotaniny. Natomiast płatki zawierają antocyjany, takie jak peonina, glikozydy (peoniny) oraz flawonoidy – pochodne kemferolu. Przyjmuje się, że maksymalna dawka doustna suszonego korzenia to 6–15 g dziennie.
Poza tym w medycynie chińskiej piwonia uchodzi za skuteczny lek na skurcze żołądka i problemy wątrobowe i jest stosowana miejscowo w leczeniu egzemy, ran, czyraków, otarć i oparzeń.

Koniczyna łąkowa
(Trifolium pratense)
Koniczyna łąkowa (lub czerwona) to bardzo popularna roślina w wielu krajach Europy, Azji i obu Ameryk. Rośnie na łąkach, pastwiskach, przy drogach i na miedzach. Uprawia się ją także jako roślinę pastewną. Wyróżnia się charakterystycznymi trójkątnymi przylistkami i różowymi kwiatami zebranymi w główki i osadzonymi pojedynczo lub podwójnie na szczytach gałązek.
Jej lecznicze działanie odkryli północnoamerykańscy Indianie. Surowcem zielarskim są kwiaty lub całe ziele rośliny pozyskiwane ze stanu naturalnego i z upraw polowych. Oba surowce są bogatym źródłem flawonoidów (izoflawonów, pochodnych kemferolu, izoramnetyny i kwercetyny), antocyja- nów, fenolokwasów (m.in. salicylowego i kumarynowego), garbników, witamin A, B, C i E oraz soli mineralnych. Poza tym zawierają ślady olejku eterycznego.
Izoflawony zawarte w koniczynie łąkowej pomagają zwalczać objawy i wczesne symptomy menopauzy, np. uderzenia gorąca oraz pomagają utrzymać prawidłową gęstość kości. Poza tym wyciągi z koniczyny działają przeciwzapalnie (przede wszystkim na drogi oddechowe), przeciwskurczowo, moczopędnie, wykrztuśnie, wzmacniająco, odtruwająco, regulują metabolizm oraz wspomagają czynność wątroby i pęcherzyka żółciowego. Oprócz tego wyciągi z koniczyny obniżają poziom złego cholesterolu i ciśnienie krwi.
Badania przeprowadzone na Nowej Zelandii przez prof. Petera Van de Wijera w 2002 roku dowiodły, że czerwona koniczyna zmniejsza częstość występowania uderzeń gorąca u kobiet w okresie menopauzy. Jego pacjentki przyjmowały codziennie 80 mg izoflawonów otrzymanych z koniczyny, po czym zaobserwowano u nich spadek uderzeń gorąca o 44% w stosunku do grupy placebo.

Arcydzięgiel chiński
(Angelica sinensis)
Jak sama nazwa wskazuje, ojczyzną arcydzięgla chińskiego są Chiny (prowincje Gansu, Hubei, Shaanxi, Sichuan i Yunnan). Zwany jest tam dang gui. Od wieków stosuje się go w medycynie chińskiej. Z powodu swojego egzotycznego pochodzenia nie jest jeszcze zbyt rozpowszechniony w Polsce.
Ze względu na właściwości przeciwbólowe i uspokajające wykorzystuje się go w leczeniu dolegliwości kobiecych – w zaburzeniach związanych z okresem menopauzy oraz w zaburzeniach miesią- czkowania. Według medycyny chińskiej arcydzięgiel wpływa dobroczynnie na gospodarkę hormonalną kobiety, z tego powodu nazywany jest nawet żeńskim żeń-szeniem. Zawiera znaczne ilości fitoestrogenów oraz witaminy E – witaminy młodości i płodności. Łagodzi skurcze, działa ochronnie na układ krążenia i przeciwdziała kamicy dróg moczowych.
Skojarzenia z żeń-szeniem nasuwają też jego właściwości wzmacniające organizm. Uznawany jest za drugi pod względem skuteczności po żeńszeniu w tym zakresie. Poza tym chiński arcydzięgiel stosowany jest w niektórych typach niedokrwistości, w zaparciach oraz w ostrych i przewlekłych dolegliwościach bólowych.

UWAGA!
Roślina wykazuje działanie fotouczulające i może nadmiernie uwrażliwiać skórę na działanie promieni słonecznych. Arcydzięgla chińskiego nie powinno się stosować w okresie ciąży i karmienia, a także podczas grypy.

Pluskwica groniasta
(Cimicifuga racemosa)
Ten gatunek jest dosyć słabo rozpowszechniony w Polsce. Pochodzi ze wschodniego wybrzeża Ameryki Północnej z obszarów na granicy Kanady i Stanów Zjednoczonych. Chociaż pluskwica jest dosyć łatwa w uprawie, Amerykanie zbierają ją najczęściej ze stanu dzikiego.
Pluskwica groniasta jest okazałą byliną o prosto wzniesionej łodydze osiągającej do 2 m wysokości, zakończonej rozgałęziającymi się gronami pełnymi drobniutkich, kremowobiałych kwiatków, które wydzielają bardzo intensywny zapach. Posiada duże, podwójnie pierzastozłożone liście. Ze wzglę- du na swoje walory estetyczne jest chętnie uprawiana w ogrodach, chociaż tam częściej można spotkać jej wchodnio-azjatycką kuzynkę – pluskwicę zwyczajną.
Surowcem zielarskim są wysuszone kłącza i korzenie. Tradycyjnie stosuje się je w leczeniu zaburzeń menstruacyjnych i w celach uspokajających (także w depresji). Zawierają glikozydy triterpenowe – akteinę i cymicyfugozyd, aglikony – cymigenol i acetyloacetol, izoflawony (m.in. formonetynę), kwasy izoferulowy, salicylowy oraz alkaloidy chinolizydynowe. Dzięki tym składnikom są bardzo pomocne w leczeniu zaburzeń miesiączkowania oraz menopauzy. Pluskwica znajduje też zastosowanie w leczeniu neuralgii, bólów mięśniowych i bolesnych stanów zapalnych. Stosuje się ją w leczeniu reumatyzmu, reumatoidalnego zapalenia stawów. Jest także składnikiem mieszanek na kaszel oraz wspomagających leczenie pląsawicy, zawrotów głowy oraz szumu w uszach.
Ponieważ zawiera znaczne ilości izoflawonów i triterpenów, wywiera silne działanie estrogenne na organizm (pobudza produkcję estrogenów) i zapobiega wysychaniu śluzówki pochwy. Z kolei akteina działa rozkurczowo, rozszerza naczynia krwionośne – zapobiega i łagodzi nadciśnienie tętnicze.
Efektywność pluskwicy w leczeniu dolegliwości związanych z okresem przekwitania u kobiet potwierdziły badania kontrolne. W 2003 roku wenezuelski lekarz dr Gerardo Hernández Muoz przeprowadził w Caracas badania na grupie kobiet leczonych z powodu nowotworu piersi i przyjmujących Tamoksifen. Podawanie im ekstraktu izoflawonów z pluskwicy groniastej spowodowało istotny spadek uderzeń gorąca oraz zanik tych dolegliwości u połowy badanych pacjentek.

UWAGA!
Pluskiwcy groniastej powinny się wystrzegać osoby cierpiące na nowotwory hormonozależne. Nie należy jej także stosować dłużej niż 3 miesiące i w dawce wyższej niż 5 g suszu lub 10–25 kropli nalewki na dzień, ponieważ może wywołać toksyczne objawy i uszkodzić wątrobę!

Niepokalanek pieprzowy
(Vitex agnus-castus)
W odróżnieniu od innych wymienionych tu gatunków roślin, niepokalanek pieprzowy to krzew lub niskie drzewko z charakterystycznymi owłosionymi liśćmi, złożo- nymi z dziewięciu podłużnych listków odchodzących promieniście od nasady ogonka. Kwiaty koloru purpurowego zebrane są w podłużne kwiatostany. Owoce są małe, twarde i zawierają po cztery nasiona. Niepokalanek pieprzowy pochodzi z rejonu Morza Śródziemnego (południowej Europy i Azji Mniejszej). Chętnie uprawia się go jako roślinę ozdobną, dzięki czemu poza ojczyzną zyskał popularność w krajach poło- żonych bliżej równika.
 Surowcem zielarskim są dojrzałe, wysuszone owoce zawierające glikozydy irydoidowe (agnuzyd i aukubinę), flawony i flawonole, diterpenoidy i ślady olejku eterycznego z cyneolem, limonenem i pinenem.
W czasach średniowiecza owoce niepokalanka postrzegane były jako symbol dziewictwa – podobno pomagały wytrwać mnichom w celibacie – stąd ich tradycyjna nazwa – mnisi pieprz. Przez mniej świątobliwych przyjmowany był natomiast jako afrodyzjak. Dziś owoce niepokalanka mają status leku tradycyjnego uznanego przez Komisję Europejską. Przyjmuje się, że dzienna dawka sproszkowanego surowca nie powinna przekraczać 3 g.
Niepokalanka wykorzystuje się w leczeniu różnych dolegliwości kobiecych, związanych zarówno z zaburzeniami miesiączkowania, jak i z menopauzą. Działa uspokajająco, także w depresji. Stosuje się go w zespole napięcia przedmiesiączkowego, zaniku okresu, niedoczynności ciałka żółtego oraz bolesności piersi.

Lukrecja gładka
(Glycyrrhiza glabra)
Uprawia się ją w Polsce i innych krajach Europy, ale nie jest rodzimym gatunkiem. Dotarła tu z krajów Morza Śródziemnego oraz Azji Zachodniej i Środkowej. Ma charakterystyczny palowy korzeń, który w przekroju jest żółty i bardzo słodki w smaku (50 razy słodszy od cukru trzcinowego). Słabiej rozpoznawana jest morfologia nadziemnych części tej rośliny. Lukrecja jest byliną o wzniesionych, ulistnionych łodygach, dorastających do 1,5 m. Liście są naprzemianległe, ciemnozielone, nieparzystopierzaste, złożone z eliptycznych, ostro zakończonych listków. Kwiaty mogą mieć różną barwę, od fioletowej do białej i zebrane są w gęste, długie grona osadzone na szypułkach wyrastających z kątów liści.
Surowcem zielarskim jest korzeń, który zawiera saponiny triterpenowe (kwas glicyryzynowy oraz nadającą lukrecji słodki smak glicyryzynę), flawonoidy, fitosterole, węglowodany, wolne aminokwasy, betainę, cholinę, olejek eteryczny, żywice, gorycze i sole mineralne.
Lukrecja jest istotnym składnikiem wielu ziołowych mieszanek stosowanych w leczeniu chorób kobiecych. Działa moczopędnie, zapobiega obrzękom, zmniejsza wrażliwość piersi i apetyt na węglowodany. Reguluje układ hormonalny kobiety, działa estrogennie, dzięki czemu łagodzi objawy huśtawki hormonalnej.
Poza tym korzeń lukrecji wykazuje właściwości wykrztuśne, przeciwzapalne, rozkurczowe, przeciwalergiczne i osłaniające na błony śluzowe, np. w stanach zapalnych gardła i krtani. Zaleca się ją w chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy. Nie hamuje wytwarzania soku żołądkowego, ale działa wzmacniająco na natu- ralne mechanizmy obronne żołądka, przez co przyspiesza gojenie się wrzodów. Stymuluje także układ odpornościowy – pobudza komórki do produkcji interferonu – substancji naturalnie wytwarzanej przez organizm do walki z wirusami.

UWAGA!
Preparatów z lukrecją nie należy stosować podczas ciąży i karmienia, w nadciśnieniu tętniczym, cukrzycy, arytmii serca, chorobach nerek, tarczycy i wątroby oraz podczas przyjmowania preparatów z naparstnicą. Dłuższe niż 6 tygodni przyjmowanie lukrecji może prowadzić do rozwoju nadciśnienia.

Lucerna siewna
(Medicago sativa)
Lucerna jest ważną rośliną pastewną i paszową. Pochodzi z Azji Środkowej, skąd jeszcze przed naszą erą dotarła do Chin i Grecji, a następnie w VIII w. n.e. do Hiszpanii i Afryki Północnej. W Polsce można ją spotkać na łąkach, pastwiskach, polach i przy drogach. To roślina rozkrzewiona, rozesłana lub podnosząca się, o liściach złożonych z trzech jajowatych listków. Kwiaty są nektarowe, przyciągające pszczoły, liliowe do purpurowych, zebrane w wielokwiatowe grona. Owocem jest strąk z wieloma nasionami.
Surowcem zielarskim jest ziele lucerny pozyskiwane z upraw użytkowych. Zawiera białka, sole mineralne (m.in. wapń, fosfor, żelazo), witaminy z grupy B, C, D, E, K i A, saponozydy, związki fenolowe, fitoestrogeny (genisteinę i kumostrol), garbniki, nienasycone kwasy tłuszczowe i wolne aminokwasy.
Lucerna działa dosyć kompleksowo, przede wszystkim na trzy układy: krążenia, moczowy i hormonalny. Jest bardzo polecana w problemach związanych z menopauzą. Wzmacnia organizm, obniża poziom cholesterolu we krwi i niweluje blaszkę miażdżycową, reguluje glikemię, dzięki właściwościom estrogennym pomaga w utrzymaniu gęstości kości. Stosuje się ją przy miażdżycy, zmęczeniu, wyczerpaniu fizycznym i psychicznym, w stanach nadmiernego pobudzenia nerwowego, problemach hormonalnych, w chorobach układu moczowego oraz w kamicy dróg moczowych.
Warto włączyć do codziennej diety kiełki lucerny, tak zwane alfa-alfa. Wykazują takie same właściwości jak ziele, a poza tym składniki lecznicze są w nich bardziej skoncentrowane. Kiełki można dodawać do sałatek, surówek, zup, ciepłych dań, kanapek lub po prostu chrupać same dla siebie. Są delikatne i łagodne w smaku, podniosą wartość zdrowotną każdego posiłku.